اهمیت اقتصاد در جامعه از دیدگاه قرآن: پایه‌ای برای استقلال و حیات اجتماعی
اقتصاد به عنوان مایه‌ای اساسی در قوام و پایداری جامعه انسانی مورد تاکید قرآن کریم قرار دارد. نگاهی عمیق به این موضوع نشان می‌دهد که ثروت و اقتصاد علاوه بر تأمین رفاه عمومی، زمینه‌ساز استقلال و جلوگیری از سلطه‌جویی خارجی می‌باشد.
الف) مدیریت صحیح منابع اقتصادی
آیه مذکور تاکید بسیاری بر ضرورت واگذاری منابع اقتصادی به دست افرادی دارد که توانایی مدیریت صحیح آن‌ها را دارند، زیرا سپردن اموال به افراد نالایق و سفیه می‌تواند باعث هدررفت و بحران اقتصادی شود. این خود نشان‌دهنده آن است که اقتصاد، اگر به درستی مدیریت نشود، می‌تواند به سقوط و ضعف جامعه منجر شود.
ب ) اهمیت ثروت در جامعه
قرآن کریم ثروت را نه به عنوان یک هدف بلکه به عنوان وسیله‌ای برای قیام و پایداری جامعه معرفی می‌کند. همان‌طور که آب برای زندگی جانداران ضروری است، ثروت نیز برای دوام و رشد جامعه انسانی حیاتی است. بدون یک اقتصاد کارآمد و متوازن، جامعه نمی‌تواند استوار باقی بماند و به سرعت در برابر چالش‌های داخلی و خارجی آسیب‌پذیر خواهد شد.
ج) برآورده‌سازی نیازهای عمومی
یکی دیگر از نقش‌های حیاتی اقتصاد، برآورده‌سازی نیازهای عمومی و ایجاد رفاه برای مردم است. یک اقتصاد قوی قادر است تا فرصت‌های شغلی جدید ایجاد کند، سطح معیشت را بالا ببرد و از ایجاد نابرابری‌های شدید اجتماعی جلوگیری کند.
د) تأثیر اقتصاد بر بخش‌های دیگر
اقتصاد می‌تواند بر سایر بخش‌های اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی جامعه تاثیر بگذارد. یک اقتصاد قوی و پویا می‌تواند به گسترش و تقویت سایر نهادها و ساختارهای اجتماعی کمک کند و در مقابل، ضعف اقتصادی می‌تواند چالش‌های بزرگی را برای جامعه به همراه داشته باشد.
در مجموع، آیات قرآن با تاکید بر مدیریت صحیح و عاقلانه اقتصادی، نشان می‌دهند که با ارتقای سطح دانش و مدیریت منابع، می‌توان پایداری و شکوفایی یک جامعه را تضمین کرد.
الف ) مفهوم استقلال اقتصادی
استقلال اقتصادی به معنای توانمندی یک جامعه یا کشور در تأمین نیازهای خود بدون وابستگی به منابع خارجی است. این استقلال در تمامی جنبه‌های اقتصادی شامل تولید، مصرف و تامین نیازهای اساسی جامعه دیده می‌شود.
ب ) جلوگیری از سلطه خارجی
وابستگی اتصادی می‌تواند باعث محدودیت‌ها و فشارهای سیاسی و اجتماعی شود. کشورها و جوامعی که به لحاظ اقتصادی وابسته هستند، مستعد پذیرش سلطه خارجی می‌شوند، چرا که ممکن است برای تامین نیازهای خود نیازمند کمک‌های خارجی باشند.
ج ) تاکید قرآن بر خودکفایی
اسلام تاکید ویژه‌ای بر خودکفایی و تولید داخلی دارد. استقلال اقتصادی از منظر قرآن نه تنها به عنوان یک هدف اقتصادی بلکه به عنوان یک ضرورت دینی و اخلاقی مطرح می‌شود. این تاکید بر خودکفایی و توسعه اقتصادی به مسلمانان کمک می‌کند تا قدرت نفوذ و سلطه دیگران را کاهش دهند و استقلال و عزت خود را حفظ کنند.
د) پیامدهای وابستگی اقتصادی
وابستگی می‌تواند باعث آسیب‌پذیری در برابر تحریم‌ها یا فشارهای اقتصادی و سیاسی شود. یک جامعه وابسته ممکن است ناچار به پذیرش شرایطی شود که با منافع و اصول آن در تضاد است.
در نتیجه، آیات قرآن با تشویق به استقلال اقتصادی، مسلمانان را به تلاش برای ایجاد یک اقتصاد قوی و پایدار فرا می‌خوانند که می‌تواند علاوه بر تامین رفاه اقتصادی، استقلال و آزادی جامعه را تامین و تضمین کند. این اصول نه تنها از دیدگاهی اقتصادی بلکه از نظر فرهنگی و اجتماعی نیز حایز اهمیت است.
الف) پیوند بین اقتصاد و رفاه اجتماعی
آیات قرآن بارها به اهمیت آفرینش و بهره‌وری اقتصادی اشاره می‌کنند، تاکید دارند که یک اقتصاد قوی می‌تواند زمینه‌ساز رفاه عمومی شود. رفاه عمومی شامل دسترسی به خدمات اولیه مانند آموزش، بهداشت و مسکن مناسب است که در نهایت به بهبود کیفیت زندگی و کاهش نابرابری‌های اجتماعی منجر می‌شود.
ب) تولید و بهره‌وری اقتصادی
اسلام، تولید و بهره‌وری اقتصادی را به عنوان مسیری به سوی ایجاد یک جامعه توانمند و عدالت‌محور ترویج می‌کند. این توصیه‌ها نشان می‌دهند که چگونه می‌توان از منابع به شکلی کارآمد استفاده کرده و از اسراف و تبذیر جلوگیری کرد تا علاوه بر تامین نیازهای عمومی، شرایط برای رشد و توسعه فراهم شود.
ج) پیوند ایمان و قدرت اقتصادی
در آیه 139 سوره آل عمران آمده است: “وَلاَ تَهِنُوا وَلاَ تَحْزَنُوا وَأَنتُمُ الأَعْلَوْنَ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ”. این آیه دلالت بر آن دارد که ایمان و اعتقاد قلبی مسلمانان می‌تواند منجر به تقویت اراده و تلاش برای دستیابی به برتری اقتصادی شود. اقتصادی قوی به مسلمانان کمک می‌کند تا در برابر سختی‌ها مقاومت کنند و در مسیر تعالی حرکت کنند.
د) اقتصاد به عنوان پیشران پیشرفت
یک اقتصاد پایدار و شکوفا می‌تواند به عنوان یک موتور محرک برای سایر بخش‌های جامعه عمل کند. از توسعه زیرساخت‌ها گرفته تا ارتقای تحقیق و نوآوری، اقتصاد پویا می‌تواند فرصت‌های شغلی جدیدی ایجاد کرده و سطح رفاه عمومی را افزایش دهد.
در پایان، قرآن کریم با تکیه بر اصول اقتصادی و اجتماعی، جامعه را به سمت تحقق عدالت، خودکفایی و بهره‌وری سوق می‌دهد که همگی این‌ها در جهت ایجاد یک جامعه پیشرفته و متعادل است. اقتصاد نیرومند باعث رشد سایر بخش‌ها شده و زمینه‌ساز شکوفایی در ابعاد مختلف فرهنگی و اجتماعی می‌شود.
توسعه قوای اقتصادی یکی دیگر از جنبه‌های مهم تربیتی و اجتماعی در قرآن کریم است که به مسلمانان تاکید می‌کند تا با بهره‌وری و استفاده بهینه از منابع، پایه‌های استقلال و امنیت خود را تقویت کنند. آیه 60 از سوره انفال می‌فرماید: “وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَیْلِ…”. این آیه بر اهمیت آمادگی و تقویت اقتصادی و نظامی به منظور مقابله با دشمنان تاکید دارد و به مسلمانان دستور می‌دهد تا در مسیر آماده‌سازی و تقویت دستاوردهای اقتصادی و نظامی خود بکوشند.
